Maalsteen van basaltlava uit de prehistorie, gevonden op het Wijkse Veld bij Bergharen. Het materiaal is afkomstig uit de Eifel. © Museum het Valkhof via Collectie Gelderland

De Romeinen handelden veel. Producten kwamen vaak van ver. Deze bronzen tuitkom komt uit Zuid-Italië. Hij is gevonden in de Waal bij de Winseling. © Museum het Valkhof via Collectie Gelderland

Langs de Waal zijn veel Romeinse gebruiksvoorwerpen gevonden die wijzen op handel en bedrijvigheid. Deze bronzen schrijfstift is gevonden in de Waal bij Nijmegen. © Via Collectie Gelderland Museum het Valkhof

Langs de Waal zijn veel Romeinse gebruiksvoorwerpen gevonden, zoals dit weefgewicht van aardewerk. Het is gevonden in de Waal bij Nijmegen. © via Collectie Gelderland Museum het Valkhof

Deze tekst maakt onderdeel uit van de special verbeelding van de Waal, De Waal als levensader, thema Werken langs de Waal

Levendige handel in de prehistorie

Al in de prehistorie was er een levendige Europese handel. Dat blijkt uit archeologische vondsten. Zo is er in Nederland barnsteen uit het Oostzeegebied en glas uit het Midden-Oosten gevonden. De Rijn was ook toen al een belangrijke transportader. Dat weten we onder meer omdat er in de Betuwe en in het Land van Maas en Waal – en ook op talrijke andere plekken – resten van (hand)maalstenen zijn gevonden, die vanaf de IJzertijd (vanaf zo’n 1000 voor Christus) veel werden gebruikt. De maalstenen waren gemaakt van vulkanische basaltlava, tefriet. Ze kwamen uit de groeves bij Mayen, in de Eifel. Maalstenen van basaltlava bleven lang scherp en gaven minder gruis dan maalstenen van graniet of zandsteen. Daardoor waren ze bijzonder gewild. Via de Rijn en andere waterwegen werd basaltlava in grote delen van Europa verhandeld.

IJzertijd

In de IJzertijd werden vooral zadelvormige graanmolens van basaltlava gebruikt, de zogenaamde Napoleonshoed. Door er met een langwerpige rolsteen overheen te rollen, werd het graan geplet. In de Romeinse tijd kwamen roterende molens in zwang. Zwaardere uitvoeringen (die bijvoorbeeld gevonden zijn bij Forum Hadriani - het tegenwoordige Voorburg) werden door ezels en paarden voortbewogen. Ze waren essentieel voor de grootschalige voedselproductie in legerplaatsen en steden als Noviomagus, het tegenwoordige Nijmegen.

Romeinen: Rijn verbindt Zuid- en West Europa

In de Romeinse tijd breidde het transport over de Rijn zich sterk uit. Voor de Romeinen was de Rijn in de eerste plaats van strategisch-militair belang. Vanaf het begin van onze jaartelling vormde het Rijngebied de noordgrens van het Romeinse Rijk, de zogenaamde Limes. De Rijn was een relatief gemakkelijk te verdedigen natuurlijke barrière. Maar minstens zo belangrijk was dat er in geval van dreiging gemakkelijk troepen over de Rijn aangevoerd konden worden om een eventuele opstand of inval de kop in te drukken. Ook voor de handel was de Rijn van levensbelang. In de Romeinse tijd ontwikkelde de Rijnhandel zich voorspoedig. Aan de Noorzeekust werd handel gedreven met Brittannië, via de Alpen en de Rijn werden mediterrane producten verhandeld als olijfolie, vissaus en wijn, getuige de talloze amforen die langs de Rijn zijn gevonden. Ook regionale producten, zoals bier en melkproducten, vonden hun weg over de Rijn.

Romeinse platbodem bij Druten

Naast talloze producten en munten uit die tijd, die laten zien hoe belangrijk en wijdvertakt de handel in die tijd was, zijn er in Nederland ook Romeinse scheepresten gevonden. Die vondsten wijzen op het belang van de rivieren. Zo zijn er fragmenten aangetroffen van militaire galeien en verschillende typen transportschepen. Bij Druten is een grote platbodem aangetroffen. De meeste vrachtschepen dateren uit de tweede eeuw na Christus. Resten van graan en (bak)steengruis geven een indicatie van de lading van dergelijke schepen.

Bronnen

• Brouwers, W., E. Jansma & M. Manders. 2013. Romeinse scheepsresten in Nederland. In: Archeo 2013-4 deel A.
• Kars, H. 1983. Het maalsteenproductiecentrum bij Mayen in de Eifel. Verschenen in: Grondboor en Hamer, nr. 3 en 4 (1983), blz. 110-120.
• Geertruyen, T. van. 2010. Maalstenen door de eeuwen heen, Masterproef 2010, Universiteit van Gent.
• Beek, W. De Onderste Steen Boven, versie 3. Via internet.

Vervolg: Opkomst en bloei van de Hanze